در دنیای امروز که مهاجرت، تحصیل بینالمللی و جابهجایی خانوادهها بیش از پیش رایج شده، شناخت سیستمهای آموزشی کشورها اهمیت بسیاری دارد. دو مقصد محبوب برای خانوادههای مهاجر، کانادا و کشورهای اروپایی هستند. هردو گزینه، آموزش با کیفیت، فرصتهای زبانی متنوع و امکانات فرهنگی گستردهای ارائه میدهند، اما تفاوتهای بنیادینی میان آنها نیز وجود دارد. در این گزارش، سیستم مدارس در کانادا و اروپا را بهطور تحلیلی و آماری بررسی کردهایم
بر اساس آخرین نتایج آزمون بینالمللی PISA که توسط سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD) منتشر میشود، کانادا در زمینهی توانایی خواندن، ریاضی و علوم در میان ۱۰ کشور برتر جهان قرار دارد. در سال ۲۰۲۲، کانادا در زمینه خواندن در رتبه ۶، در ریاضی در رتبه ۱۰ و در علوم در رتبه ۷ جهان قرار گرفت. این عملکرد برای کشوری با جمعیتی متنوع، دستاوردی مهم تلقی میشود.
اتحادیه اروپا هدفگذاری کرده است که تا سال ۲۰۳۰، تمامی دانشآموزان حداقل به دو زبان خارجی مسلط باشند و این موضوع در برنامههای آموزشی بسیاری از کشورهای عضو در حال پیگیری است.
در اروپا نیز کشورهای فنلاند، استونی و هلند عملکرد درخشانی دارند. فنلاند با سیاستهای آموزش انسانی و بدون آزمونهای سنگین، توانسته در رتبههای بالای جهان قرار بگیرد. این کشور در سالهای اخیر رتبه سوم جهانی در خواندن، نهم در ریاضی و پنجم در علوم را از آن خود کرده است. استونی نیز با سرمایهگذاری وسیع در آموزش دیجیتال و معلمان جوان، به رتبههای اول تا سوم در هر سه حوزه دست یافته است. در مقابل، کشورهایی مانند فرانسه و آلمان در مقایسه با کانادا و شمال اروپا عملکرد متوسطی دارند. برای مثال، آلمان در سال ۲۰۲۲ رتبههایی حدود ۱۷ تا ۲۰ را در میان کشورهای شرکتکننده کسب کرده است.
همچنین طبق بررسی تخصصی و شرایط مدارس در کانادا ، این کشور امکانات مناسب و فرصتی ارزشمند برای کار و تحصیل و درس خواندن در یکی از بهترین سیستمهای آموزشی جهان است. مدارس کانادایی محیطی امن، چندفرهنگی و پیشرفته فراهم میکنند که موجب رشد علمی و شخصیتی دانشآموزان میشود. یادگیری زبان انگلیسی یا فرانسوی و دسترسی به مسیرهای دانشگاهی از دیگر مزایای این مسیر است. این نوع مهاجرت میتواند آغاز راهی برای اقامت دائم خانواده نیز باشد.
در مدارس ابتدایی کانادا، متوسط تعداد دانشآموزان در هر کلاس حدود ۲۱ نفر است. این تعداد در اروپا متغیر است؛ بهطور مثال در فنلاند میانگین حدود ۱۹ نفر، در آلمان حدود ۲۳ نفر و در فرانسه حدود ۲۴ دانشآموز در هر کلاس گزارش شدهاند. کلاسهای کوچکتر معمولاً فرصت بیشتری برای تعامل فردی میان معلم و دانشآموز فراهم میکنند، که در برخی کشورها مانند فنلاند به یک سیاست رسمی تبدیل شده است.
مدارس اروپا بسته به کشور دارای سبکها و ساختارهای متفاوتی هستند، اما بسیاری از آنها ویژگیهای مشترکی مانند آموزش دوران کودکی، استانداردهای بالای تحصیلی و تمرکز بر آموزش چندزبانه دارند. در کشورهای شمال و غرب اروپا، بهویژه فنلاند، هلند و آلمان، مدارس بر رفاه دانشآموز، خلاقیت و یادگیری عملی تأکید دارند. این سیستمها معمولاً آزمونهای سختگیرانه کمتری دارند و به جای آن، ارزیابی مبتنی بر پروژه و فعالیتهای گروهی را ترجیح میدهند تا مهارت تفکر انتقادی در دانشآموزان از سنین پایین تقویت شود.
یکی از ویژگیهای خاص در برخی کشورهای اروپایی، بهویژه آلمان، اتریش و سوئیس، وجود سیستم «هدایت تحصیلی» یا همان tracking system است؛ در این مدل، دانشآموزان در حدود سن ۱۰ تا ۱۲ سالگی بر اساس عملکرد و علاقهمندیشان به مسیرهای مختلف آموزشی یا فنی هدایت میشوند. این سبک آموزشی فرصت آموزش شخصیسازیشده را فراهم میکند، اما ممکن است فشار تصمیمگیری زودهنگام برای آینده شغلی را نیز به همراه داشته باشد.
در مقابل، کشورهایی مانند فنلاند به دلیل مدل آموزشی منعطف و دانشآموزمحور خود شهرت جهانی یافتهاند. در فنلاند، روزهای مدرسه کوتاهتر، تکالیف منزل بسیار کم و آزمونهای استاندارد محدود هستند؛ با این حال، نتایج آموزشی این کشور در سطح جهانی بسیار بالاست. معلمان در این کشور از آموزش حرفهای بالا برخوردارند و آموزش با تمرکز بر سلامت روان و رشد شخصی دانشآموزان طراحی شده است.
در اغلب کشورهای اروپایی، دانشآموزان از سنین پایین به یادگیری چند زبان تشویق میشوند و آموزش زبان انگلیسی از دبستان آغاز میشود. در کشورهای چندزبانهای مانند بلژیک و سوئیس، کودکان معمولاً به دو یا حتی سه زبان مسلط میشوند، که آنها را برای آیندهای جهانی و همکاریهای بینالمللی آماده میسازد.
برای دانشآموزان بینالمللی، بسیاری از شهرهای بزرگ اروپا میزبان مدارس بینالمللی با برنامههای آموزشی معتبر مانند IB، GCSE یا A-Level هستند که معمولاً به زبان انگلیسی تدریس میشوند. هزینه تحصیل در این مدارس خصوصی از ۸۰۰۰ تا ۲۵۰۰۰ یورو در سال متغیر است. برخی کشورها مانند آلمان و فرانسه همچنین امکان ثبتنام در مدارس دولتی را نیز برای فرزندان خانوادههای مهاجر فراهم کردهاند، به شرطی که دانشآموزان زبان رسمی آن کشور را بیاموزند. این تنوع در ساختار آموزشی اروپا، فرصتهای گستردهای برای تحصیل و رشد شخصی دانشآموزان فراهم میکند.
طبق تایید سازمان دولتی کانادا (www.educanada.ca) و موسسه دارای مجوز تحصیل در کانادا، به دو زبان رسمی (انگلیسی و فرانسوی) انجام و امکان ارایه دارد. در برخی مناطق نیز مدارس فرانسویزبان یا برنامههای دوزبانه وجود دارد. این ویژگی، برای خانوادههایی که به دنبال آموزش چندزبانه برای فرزندان خود هستند، یک امتیاز مهم به شمار میآید.
تقریباً ۷۰٪ از دانشآموزان اروپایی حداقل به دو زبان صحبت میکنند؛ این رقم در برخی کشورهای شمال اروپا مانند هلند و سوئد به بیش از ۹۰٪ میرسد.
در اروپا، هر کشور زبان رسمی خاص خود را دارد، اما آموزش زبان انگلیسی از سنین پایین در اکثر کشورها آغاز میشود. همچنین در کشورهایی مانند بلژیک، سوئیس و هلند، بسیاری از دانشآموزان به دو یا حتی سه زبان تحصیل میکنند. این امر سبب رشد چشمگیر مهارتهای ارتباطی و فرهنگی در دانشآموزان اروپایی شده است.
در کشورهای چندزبانه مانند بلژیک، سوئیس و لوکزامبورگ، بیش از ۸۰٪ دانشآموزان حداقل به دو زبان رسمی کشور تسلط دارند.
در کانادا، مدارس دولتی برای شهروندان و دارندگان اقامت دائم رایگان هستند. با این حال، خانوادههای مهاجر با ویزای موقت یا دانشجویی، ممکن است مجبور به پرداخت شهریه شوند که این مبلغ میتواند سالانه بین ۸۰۰۰ تا ۱۵۰۰۰ دلار کانادا متغیر باشد. مدارس خصوصی نیز معمولاً هزینههایی در حدود ۱۰ تا ۲۰ هزار دلار کانادا در سال دارند.
در اروپا، بیشتر مدارس دولتی رایگان هستند و در برخی کشورها مانند آلمان و فرانسه، حتی خدمات مهدکودک نیز با یارانه دولتی ارائه میشود. با این حال، مدارس خصوصی یا بینالمللی در شهرهای بزرگ مانند پاریس، آمستردام و برلین، شهریههایی بین ۸۰۰۰ تا ۲۵۰۰۰ یورو در سال دریافت میکنند که با توجه به برنامههای بینالمللی (مانند IB یا انگلیسیزبان) برای خانوادههای مهاجر مناسب هستند.
ویزای دانشآموزی کانادا (Student Visa) مجوزی است که به دانشآموزان بینالمللی اجازه میدهد تا در مدارس ابتدایی یا متوسطه این کشور تحصیل کنند. برای دریافت این ویزا، دانشآموز باید از یک مؤسسه آموزشی معتبر (Designated Learning Institution) پذیرش رسمی داشته باشد و توانایی مالی خانواده برای پرداخت شهریه و هزینههای زندگی نیز اثبات شود.
شرایط کلی دریافت ویزای دانشآموزی کانادا شامل:
کانادا از سیستمهای ارزیابی تدریجی و پروژهمحور بهره میبرد. آزمونهای استاندارد در سطح استانی برگزار میشوند، اما تمرکز اصلی بر رشد فردی، مهارتهای زندگی، تفکر انتقادی و بهداشت روان است. برنامه درسی مدارس کانادایی به شکلی طراحی شده که به تنوع فرهنگی، نیازهای ویژه و نوآوری آموزشی توجه داشته باشد.
در اروپا، سیستم ارزیابی بهشدت به کشور و حتی منطقه بستگی دارد. برخی کشورها مانند فنلاند کمترین استفاده را از آزمونهای استاندارد دارند و ارزیابی بیشتر بر اساس مشاهدهی معلمان و فعالیتهای کلاسی انجام میشود. در آلمان و فرانسه، امتحانات سراسری و نهایی (مانند Abitur و Baccalauréat) نقش مهمی در آینده تحصیلی دانشآموزان ایفا میکنند.
مدارس بینالمللی در هر دو منطقه توسعه یافتهاند. در کانادا، بسیاری از مدارس دولتی و خصوصی، برنامه دیپلم بینالمللی (IB) را ارائه میدهند. این برنامه با تمرکز بر آموزش جهانی، تفکر تحلیلی و مسئولیتپذیری اجتماعی طراحی شده است.
در اروپا، مدارس بینالمللی متعددی در شهرهای مهاجرپذیر فعالیت دارند. برای مثال، در آمستردام، وین، ژنو و مادرید، مدارس انگلیسی زبان با اعتبار جهانی وجود دارند که علاوه بر IB، برنامههای GCSE یا A-Level را نیز ارائه میدهند.
تحصیل در کانادا مزایای زیادی دارد: کیفیت بالا، فرصتهای دوزبانه، برنامههای حمایتی برای دانشآموزان دارای نیازهای خاص، و سیستم آموزشی پایدار. از سوی دیگر، برای مهاجرانی که با ویزای موقت وارد کشور میشوند، ممکن است چالشهایی مانند هزینهی بالای مدارس دولتی برای افراد غیرمقیم وجود داشته باشد.
اروپا نیز با ارائهی آموزش چندزبانه، کیفیت بالای آموزش در کشورهایی مانند فنلاند و استونی، و هزینههای پایینتر در برخی کشورها، جذابیت زیادی دارد. اما پیچیدگی ساختارها، تفاوتهای زبانی و فرهنگی، و الزام به یادگیری زبان محلی میتواند برای برخی خانوادهها چالشبرانگیز باشد.
در مجموع، انتخاب بین مدارس کانادا یا اروپا بستگی زیادی به شرایط مهاجرتی، زبان ترجیحی، بودجه خانواده، و اهداف بلندمدت آموزشی دارد. اگر خانوادهای به دنبال محیطی باثبات، فرصت دوزبانه و ساختار آموزشی هماهنگ است، کانادا گزینهای ایدهآل به شمار میرود. اما اگر هدف آموزش در محیطی چندفرهنگی با رویکرد خلاقانه و برنامههای چندزبانه باشد، کشورهای اروپایی بهویژه در شمال و غرب قاره، انتخابهای مناسبی ارائه میدهند.
آیا تحصیل در مدارس دولتی کانادا برای مهاجران رایگان است؟
تنها برای شهروندان و دارندگان اقامت دائم رایگان است. مهاجران با ویزای موقت معمولاً باید شهریه پرداخت کنند.
کدام کشور در اروپا بهترین سیستم آموزشی را دارد؟
فنلاند و استونی در رتبههای برتر جهانی قرار دارند و کیفیت آموزشی آنها مثالزدنی است.
آیا بدون دانستن زبان محلی میتوان در مدارس اروپایی تحصیل کرد؟
بله، در مدارس بینالمللی یا برخی مدارس خصوصی این امکان وجود دارد. اما در مدارس دولتی، یادگیری زبان رسمی کشور ضروری است.